Σκοτεινά Νερά: η δολοφονία στα Γλυκά Νερά και ο κανόνας του 75%

του Βίκτωρα Τσιλώνη (Δ.Ν. Νομικής ΑΠΘ) και της Σοφίας Σιδερίδου (LLM in Forensics, Criminology and Law, UM)

φωτογραφία: John Vasilopoulos – Pixabay

Το παρόν άρθρο γράφεται ως αφορμή και συνέχεια  της δημόσιας δήλωσης  για το ειδεχθές έγκλημα στα Γλυκά Νερά και τη συσχέτισή του με την επιστήμη της εγκληματολογίας ότι του πρώτου εκ των γράφοντων στις 20 Μαΐου 2021 ότι:

«Tο 75% των ενδοοικογενειακών δολοφονιών συμβαίνει τη στιγμή του χωρισμού»

Η δε πολυαναμενομένη ομολογία του θύτη μετά την πολύωρη ανάκρισή του στις 17 Ιουνίου 2021, την ημέρα του μνημοσύνου των 40 ημέρων Καρολάιν Κράουτς (Caroline Crouch) στην Αλόνησο, είχε αναμφίβολα μια κινηματογραφική διάσταση. Γιατί δεν βλέπει κανείς συχνά στα ελληνικά δελτία ειδήσεων αστυνομικούς με πολιτικά να συνοδεύουν έναν εικαζόμενο ως «μάρτυρα» στο ελικόπτερο της Ελληνικής Αστυνομίας για να τον μεταφέρουν στην Αθήνα προκειμένου εκείνος να τους «διαφωτίσει» για νέα στοιχεία που ανευρέθησαν και θα οδηγούσαν στην άμεση σύλληψη του δολοφόνου.

Εξίσου συγκλονιστικό, αν όχι συγκλονιστικότερο επίσης είναι ότι ο ευφυέστατος δολοφόνος της νεότατης συζύγου του, φαίνεται να κατέστρωσε και να οργάνωσε το έγκλημα αρκετές βδομάδες πριν. Κατά συνέπεια επιχείρησε να αξιοποιήσει -με βραχυπρόθεσμη ωστόσο επιτυχία- όχι μόνο τις εκμυστηρεύσεις του θύματος αλλά πρωτίστως την ληστεία με θύμα τον εκπαιδευτή και τη σύζυγό του που είχε συμβεί 3 χρόνια πριν και για την οποία είχε πληροφορηθεί από πρώτο χέρι πολλές λεπτομέρειες σχετικά με την τέλεσή της. Και, τέλος, σαν κερασάκι στην τούρτα του δολοπλόκου του σχεδίου πρόσθεσε τις δεκάδες χιλιάδες ευρώ που υποτίθεται ότι υπήρχαν στο σπίτι του το μοιραίο βράδυ μαζί με τη στιγμιαία εξαφάνιση των κοσμημάτων της συζύγου του, τα οποία φρόντισε να μεταφέρει στη μοτοσυκλέτα. Ευτυχώς, όμως διέλαθε της προσοχής του, η πλήρης λειτουργία του έξυπνου ρολογιού που φορούσε η γυναίκα του, καθώς και το γεγονός ότι οι κάμερες ασφαλείας διαθέτουν εγγενώς εσωτερική μνήμη.

Tο έγκλημα στα Γλυκά Νερά είναι ακόμα μια πικρή υπενθύμιση ότι η ενδοοικογενειακή βία και η βία κατά των γυναικών (“domestic violence”, “gender-based violence” and “violence against women”) δεν είναι αυτοδημιούργητες λέξεις χάριν γλωσσολογικού εμπλουτισμού. Είναι όροι που δημιουργήθηκαν από ανάγκη να αποτυπωθεί ο κοινωνικός παλμός και η πραγματικότητα. Η βία κατά των γυναικών δεν είναι μονοδιάστατη, αλλά αντιθέτως αποτελείται από ένα ευρύτατο φάσμα πράξεων, λεκτικών, ψυχολογικών και φυσικών, με την ανθρωποκτονία – γυναικοκτονία – να αποτελεί την άκρη του νήματος και την κατάληξη συνήθως προηγούμενων μορφών κακοποίησης.[1] Η Κάρολαιν, και η κάθε Κάρολαιν δεν βρέθηκε μια μέρα νεκρή την ώρα που κοιμόταν. Δεν πέθαινε μόνο για 5 λεπτά λόγω απόφραξης των αεροφόρων οδών, αλλά πιθανότατα πέθαινε για πολύ καιρό. Η βία κατά των γυναικών και η γυναικοκτονία  είναι παραπάνω από υπαρκτό πρόβλημα, με πολύπλοκες εγκληματολογικές προεκτάσεις και στην πραγματικότητα με πολλές ακριβείς απαντήσεις στο τοξικό και άτοπο ερώτημα «γιατί δεν φεύγει», «γιατί δεν χωρίζει».

Τα εμπόδια στη φυγή από μια κακοποιητική – αποπνικτική σχέση έχουν επιστημονικά αναλυθεί εκτεταμένα[2] και έχουν απασχολήσει δεκάδες οργανισμούς και καταφύγια που ασχολούνται με κακοποιημένες γυναίκες.[3] Το μόνο που αξίζει να επισημανθεί ξανά εδώ και να τονιστεί εξ αφορμής της υπόθεσης των Γλυκών Νερών είναι ότι δεν είναι ΠΟΤΕ μόνο ένας ο παράγοντας που εμποδίζει τη φυγή. Δεν είναι μόνο η οικονομική εξάρτηση, δεν είναι μόνο ο φόβος, δεν είναι μόνο η ύπαρξη παιδιών. Είναι η «κατάσταση» που ο θύτης σταδιακά χτίζει ώστε να εμποδίσει το θύμα να απομακρυνθεί.

Ο σημαντικότερος λόγος όλων, όμως, για τον οποίο μια γυναίκα αποφεύγει πάση θυσία τη φυγή είναι ένας αριθμός, επιστημονικά και εμπειρικά τεκμηριωμένος και ανησυχητικά υψηλός, και η υπόθεση της άτυχης Κάρολαιν δυστυχώς τον επιβεβαιώνει για άλλη μία φορά. Δυστυχώς, το 50 – 75% των ενδοοικογενειακών δολοφονιών (domestic violence homicide) συμβαίνουν τη στιγμή του χωρισμού, τη στιγμή που το κακοποιημένο άτομο θα εκφράσει τα πρώτα σημάδια φυγής από τη σχέση ή λίγο διάστημα μετά.[4] Ο όρος ενδοοικογενειακή βία (domestic violence) σε πολλές χώρες χρησιμοποιείται για να καλύψει κυρίως περιστατικά βίας μεταξύ συντρόφων, στην πραγματικότητα βέβαια αφορά ένα ευρύτερο φάσμα κακοποιητικής συμπεριφοράς ακόμα και απέναντι στα παιδιά ή στους ηλικιωμένους συγγενείς. Η συγκεκριμένη μορφή βίας μεταξύ συντρόφων (intimate partner violence) αποδεδειγμένα βρίσκει κατά πλειοψηφία τις γυναίκες στη θέση του θύματος και τους άντρες στη θέση του θύτη.[5]

Με βάση όλα αυτά τα δεδομένα δεν είναι τυχαίος, ούτε παραπλανητικός, ούτε υποτιμητικός, ούτε αβάσιμος ο όρος γυναικοκτονία (femicide), ο οποίος αποδίδεται στην Dianna Russell ήδη από το 1976. Είναι η αλήθεια και η διαδήλωση για νομική κάλυψη! Η Φωτεινή Κούβελα, Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων έχει δηλώσει σε απάντηση όσων πιστεύουν ότι ο όρος αυτός έχει καθιερωθεί σε βάρος των γυναικών ότι «Ο όρος γυναικοκτονία είναι ένας όρος πολύ συγκεκριμένος. Δεν αναιρεί, ούτε αντιτίθεται στον όρο ανθρωποκτονία. Στο βαθμό, λοιπόν, που προσλαμβάνεται ως νεολογισμός, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι νεολογισμοί δεν γεννιούνται από σύμπτωση. Προκύπτουν ως επιτακτική ανάγκη, βρίσκονται σε άρρηκτη σύνδεση με τον κοινωνικό παλμό, τον οποίο αφουγκράζονται, ορθώνονται για να δώσουν σχήμα, όνομα και ουσία σε κάτι που αποκτά αρτιότερη δομή και χαρακτηριστικά, ανασυνθέτοντας εν πολλοίς τις προϋπάρχουσες έννοιες».[6]

Βασιζόμενοι στα τελευταία συγκεντρωτικά δεδομένα του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC), σύμφωνα με την έρευνα «Global study on homicide: Gender-related killing of women and girls» το έτος 2017 από το σύνολο των 87.000 δολοφονιών γυναικών παγκοσμίως, στο 58% αυτών ο δράστης ήταν πρώην ή νυν σύζυγος/σύντροφος ή μέλος της οικογένειας.[7] Επομένως, δεν είναι η τοποθέτηση ενός φεμινιστικού κινήματος, αλλά τα εμπειρικά και επιστημονικά δεδομένα που γέννησαν τον όρο και η χρήση του σε περιπτώσεις όπως αυτή της Καρολάιν κάνουν ορατό το πρόβλημα και βροντοφωνάζουν την ανάγκη ξεκάθαρης αποτύπωσης της έμφυλης βίας στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα είτε ως επιβαρυντικής περίπτωσης της ανθρωποκτονίας είτε ως διάκριση κατά την επιμέτρηση της ποινής.[8]

Στο έγκλημα στα Γλυκά Νερά, η εικόνα μιας ευτυχισμένης οικογένειας και ενός πολύ αγαπημένου και ερωτευμένου ζευγαριού ήταν τα δεδομένα που αποτελούσαν τις πρώτες μέρες εμπόδιο στον εντοπισμό του κινήτρου – ή ορθότερα της αφορμής – της δολοφονίας, καθώς τα εγκληματολογικά ευρήματα δεν μπορούσαν με κανέναν τρόπο να στηρίξουν το σενάριο της ληστείας ήδη από τις πρώτες μέρες. Στη συνέχεια βέβαια, η διατήρηση και η συντήρηση αυτής της εικόνας αποτέλεσε και το κλειδί για να βρεθούν οι αδυναμίες και οι παγίδες του προβαλλόμενου σεναρίου. Όσο μια έρευνα είναι σε εξέλιξη οι δηλώσεις όλων, και ειδικά επιστημόνων που εμπλέκονται άμεσα στην εξιχνίαση, θα πρέπει να είναι προσεκτικές και πολύ μελετημένες. Και η αστυνομία ομολογουμένως το χειρίστηκε πολύ σωστά, ακολουθώντας υπομονετικά έναν δρόμο για να «στοιχειοθετηθεί η σύλληψη του με ακράδαντα στοιχεία».

Αξίζει, όμως, να επισημανθεί ο γενικότερος κίνδυνος όταν συμβαίνει ένα τόσο πολύκροτο έγκλημα που προσελκύει σαν μαγνήτης την κοινή γνώμη και συγκεντρώνει πάνω του τα μάτια χιλιάδων πολιτών. Η διαισθητική και μόνον εντύπωση πολιτών που έχουν στα χέρια τους μια πολύ αποσπασματική εικόνα της όλης κατάστασης μπορεί να δυσκολέψει το έργο της ελληνικής αστυνομίας και να θέσει εμπόδια σε μια οργανωμένη προσπάθεια για μεθοδικές κινήσεις, που θα φέρουν αποδείξεις σε αυτό που ίσως πολλοί διαισθάνονται.

Η πρόωρη «ενοχοποίηση» του συζύγου με διαισθητικές κρίσεις αρχικά δεν αποτελεί απάντηση στο «τεκμήριο της αθωότητας» του συζύγου, το οποίο είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο. Δεύτερον, θα μπορούσε να προκαλέσει δυσκολίες στο έργο της αστυνομίας και όλων των εμπλεκόμενων προσώπων, σε περίπτωση που ο ύποπτος κατάφερνε να ελιχθεί και να ανακατασκευάσει με τρόπο την ιστορία, φέρνοντας την στα νέα μέτρα. Τρίτον και κυριότερον, η πρόωρη διαισθητική ενοχοποίηση δεν συμβαδίζει με την επαγγελματική αντιμετώπιση εξιχνίασης ενός εγκλήματος. Η πρόωρη διαισθητική ενοχοποίηση και το «κλείδωμα» σε έναν ύποπτο στη δικαστική ψυχολογία ονομάζεται “tunnel vision” και συνδέεται στενά επίσης με τον όρο “confirmation bias”.[9] Είναι ένα σφάλμα στο οποίο ο μέσος άνθρωπος είναι ευλόγως επιρρεπής, και σύμφωνα με αυτό επικεντρώνεται στην αποκλειστική προσπάθεια επιβεβαίωσης του προαποφασισμένου σεναρίου του μυαλού του, φιλτράροντας τα στοιχεία που προκύπτουν από το χώρο του εγκλήματος μόνο υπέρ του δικού του σεναρίου, αποκλείοντας εντελώς στοιχεία που δεν «χωρούν» στο σενάριο, και εν τέλει με τον κίνδυνο αποκλεισμού της αλήθειας.[10] Είναι αναμφίβολα μια επικίνδυνη και επισφαλής πρακτική που σε πολλές περιπτώσεις στο παρελθόν έχει οδηγήσει στο «χτίσιμο» μιας ανύπαρκτης αλήθειας και ιστορίας.

Εν προκειμένω, όπως πολύ ορθά δήλωσε ο Πρ. Ένωσης Αστυνομικών Υπαλλήλων ΝΑ Αττικής, κ. Γιώργος Καλλιακμάνης, «ήταν όλες οι εκδοχές στο κάδρο, βέβαια υπήρχαν σκέψεις. Ακολουθήθηκε μια μεθοδολογία που ακολουθεί πάντα η αστυνομία». Όλα τα ευρήματα και τα στοιχεία πρέπει να εξετάζονται πλάι σε κάθε πιθανό σενάριο, και να κρίνεται στο τέλος κατά πόσο ένα στοιχείο/εύρημα αυξάνει την πιθανότητα ενός σεναρίου ή την μειώνει.

Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς και είναι στο χέρι του Ανακριτή να εντοπίσει το πραγματικό κίνητρο, πέραν της αφορμής που ομολόγησε ο σύζυγος. Υπάρχουν ακόμα πολλά δεδομένα, όπως η αγορά του οικοπέδου και το γεγονός ότι η χρονική περίοδος αγοράς του οικοπέδου «βοήθησε» τον σύζυγο να χτίσει ένα σενάριο ληστείας, που πρέπει να τοποθετηθούν στο τραπέζι! Είναι σημαντικό να συγκρατήσουμε ότι η ιστορία δεν τελειώνει στην ομολογία. Με την ομολογία ξεκινάει ο μακρύς δρόμος της δικαιοσύνης.

 

[1] World Health Organization & Pan American Health Organization. (‎2012)‎. Understanding and addressing violence against women: intimate partner violence. <https://apps.who.int/iris/handle/10665/77432> πρόσβαση στις 18 Ιουνίου 2021

[2] Michaels, H. M. (2016). Why She Doesn’t Just Leave: The Interaction of Attachment and Perceived Barriers to Leaving an Abusive Relationship. Wheaton College.

[3] The Center for relationship Abuse awareness. Barriers to Leaving an Abusive Relationship. <https://stoprelationshipabuse.org/educated/barriers-to-leaving-an-abusive-relationship/> πρόσβαση στις 18 Ιουνίου 2021

[4] The Guardian. Private Violence: up to 75% of abused women who are murdered are killed after they leave their partners. <https://www.theguardian.com/money/us-money-blog/2014/oct/20/domestic-private-violence-women-men-abuse-hbo-ray-rice> πρόσβαση στις 18 Ιουνίου 2021

[5]World Health Organization & Pan American Health Organization. (‎2012)‎. Intimate Partner Violence. <https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/77432/WHO_RHR_12.36_eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y> πρόσβαση στις 18 Ιουνίου 2021

[6] Αυτό φυσικά δεν αναιρεί τα δογματικά προβλήματα και τα δυσχερή ζητήματα που εμφανίζονται στο χώρο της ποινολογίας.

[7] United Nations Office on Drugs and Crime. (2018). Global Study on Homicide Gender-related killing of women and girls. <https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/GSH2018/GSH18_Gender-related_killing_of_women_and_girls.pdf> πρόσβαση στις 18 Ιουνίου 2021

[8]Εύη Καλούτσου, ΜΔΕ – Marcela Soto, ΜΔΕ. (2020). Γυναικοκτονία: Το «ανύπαρκτο» έγκλημα. Παγκόσμια δεδομένα & μια σύγκριση νομικών πλαισίων μεταξύ Ελλάδας και Χιλής. <https://www.crimetimes.gr/%CE%B3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%B1%CE%BD%CF%8D%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%BA%CF%84%CE%BF-%CE%AD%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CE%BC/> πρόσβαση στις 18 Ιουνίου 2021; Κέντρο ΔΙΟΤΙΜΑ. Είναι σωστός τελικά ο όρος «γυναικοκτονία»; <https://diotima.org.gr/einai-sostos-telika-o-oros-gynaikoktonia/> πρόσβαση στις 18 Ιουνίου 2021

[9] Findley, Keith A. and Scott, Michael S., The Multiple Dimensions of Tunnel Vision in Criminal Cases. Wisconsin Law Review, Vol. 2, 2006, Univ. of Wisconsin Legal Studies Research Paper No. 1023, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=911240

[10] Andrew Grenville. (2020). The Trouble With Tunnel Vision – An Error That Plagues Insights

<https://www.marugroup.net/insights/blog/tunnel-vision-error-plagues-insights> πρόσβαση στις 18 Ιουνίου 2021

 

 

Παράθυρα Λογοτεχνίας για Νέους

Intellectum 10

[
Μενού