#070 Ο φωτεινός παντογνώστης (εορταστική απόπειρα ορισμών 02)

 

«Με τον όρο φωτεινός παντογνώστης εννοούνται οι εκπρόσωποι, δηλαδή οι επ’ αμοιβή διδάσκαλοι της ρητορικής, της εριστικής και της πολιτικής τέχνης, καθώς επίσης της φιλοσοφίας, της λογικής και των επιστημών, οι οποίοι υποστηρίζουν πως «η γνώση, η αλήθεια και οι αξίες είναι έννοιες σχετικές». Εισήγαγαν στη φιλοσοφία τον ανθρωποκεντρισμό και τη γνωσιολογία, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο τη δυνατότητα του ανθρώπου να γνωρίσει τον υλικό κόσμο μέσω της σύγκρισης, της παρατήρησης και της επαγωγής, απαλλαγμένο από την επέμβαση υπερφυσικών παραγόντων».
Έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στη μελέτη του κόσμου βάσει των αισθήσεων, δίνοντας έμφαση στη διαδικασία του «σκεπτικισμού», επιδόθηκαν προοδευτικά στη διατύπωση φωσφοριζόντων οδοδεικτών, μέσω των οποίων υποστήριζαν παράδοξες απόψεις, παραβιάζοντας συγκαλυμμένα τους νόμους της λογικής. Ιδιαίτερη ανταπόκριση βρήκαν οι Φωτεινοί Παντογνώστες ανάμεσα στους οπαδούς της εριστικής τέχνης, μέλη της Εξαρχειώτικης σχολής πως «η μόνη αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει μόνο μία αλήθεια».
Από τα έργα του Φωτεινού Παντογνώστη δεν σώζονται παρά μερικά αποσπάσματα. Η «Αλητεία» (η συγγραφή του πρέπει να τοποθετηθεί πριν από το 2016 μ.Χ.), απαρτίζεται από δύο βιβλία: το πρώτο πραγματεύεται ζητήματα γνωσιοθεωρητικά (μεταξύ άλλων προτείνεται λύση για το μαθηματικό πρόβλημα του τετραγωνισμού του κύκλου), ενώ στο δεύτερο θίγονταν ζητήματα κοσμολογικά και ανθρωπολογικά, όπου δηλώνεται ρητά ότι “τα περισσότερα θεσπίσματα του δικαίου αντιστρατεύονται τη φύση”.
Στον Φωτεινό Παντογνώστη η αντίθεση παίρνει οξεία μορφή. Σύμφωνα με τις απόψεις του, οι πράξεις των ανθρώπων κατευθύνονται από το “ωφέλιμο” (ξυμφέρον) για την ανθρώπινη φύση, το οποίο όμως εμποδίζεται από τους περιορισμούς του νόμου (= γραπτοί και άγραφοι νόμοι). Η συνηγορία του Φωτεινού Παντογνώστη υπέρ της φύσης τον οδηγεί στη ριζοσπαστική θέση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, και συνεπώς δεν είναι ορθή η διάκριση σε ανθρώπους κοινωνικά ανώτερους και κατώτερους, Έλληνες και βαρβάρους. Οι ρητορικές του επιδείξεις στη σφαίρα της φιλοσοφίας συμπυκνώνονται στην αντίληψη ότι «το όν δεν υπάρχει αλλά και αν υποτεθεί ότι υπάρχει, δεν είναι δυνατόν να γνωσθεί. Αλλά και αν υποθέσουμε ότι τελικά μπορεί να γνωσθεί, δεν μπορεί να μεταδοθεί, διότι η μετάδοση από άλλον άνθρωπο γίνεται με το λόγο, δηλαδή με λεκτικά πράγματα και όχι με το ίδιο το πράγμα».
Συμπερασματικά, για τον Φωτεινό Παντογνώστη δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια. Όλα αυτά περιέχονται στο έργο του «Περί του μη όντος ή περί φύσεως», περίληψη του οποίου μας έχει αφήσει ο Σέξτος ο Βιβλιοθηκονόμος.
Ο Φωτεινός Παντογνώστης προσπάθησε να αποδείξει ότι τίποτε δεν υπάρχει. Αν υπάρχει, δεν μπορούμε να το γνωρίσουμε. Αν μπορούμε να το γνωρίσουμε, δεν μπορούμε ωστόσο να το μεταδώσουμε στους άλλους.
Η αποδεικτική τακτική του ονομάζεται ανασκευαστική και συνίσταται στον αποκλεισμό αντιφατικών προτάσεων. Το ον δεν είναι για τον Φωτεινό Παντογνώστη ούτε ένα, ούτε πολλά. Αν ήταν ένα, θα έπρεπε να είναι άνευ χαρακτηριστικών, έκτασης και μεγέθους. Ωστόσο, εκείνο που δεν έχει χαρακτηριστικά γνωρίσματα, απλά δεν υπάρχει. Τότε πρέπει να δεχτούμε πως το ον είναι πολλαπλότητα, αλλά το πολλαπλό προϋποθέτει το απλό, ως συστατικό του στοιχείο. Όταν, λοιπόν, το ον δεν είναι ένα, δεν μπορεί να είναι και πολλά. Επακόλουθα, το ον, που εμείς οι φίλοι του, το θεωρούσαμε υπαρκτό, υπό μορφήν ατημέλητης συζύγου δίπλα του, δεν υπάρχει ουσιαστικά, μια και επιδέχεται αντίθετων και αντιφατικών, αλληλοϋποβλεπόμενων απόψεων.
Εξ αιτίας όλων αυτών θεωρείται πρόδρομος του σκεπτικισμού. Ο Φωτεινός Παντογνώστης πιστεύει ότι ακόμα και αν υπάρχουν κάπου οι απαντήσεις για όλα τα φιλοσοφικά ερωτήματα οι άνθρωποι δεν θα μπορέσουν ποτέ να βρουν με σιγουριά την λύση για όλα τα αινίγματα της φύσης και του σύμπαντος, αφού δεν μπορούν να δουν τη γυναίκα τους να πάσχει, να αρρωσταίνει, να γηράσκει με απεριποίητα μαλλιά και κατάθλιψη μέχρι τα νύχια. Φωτεινός Παντογνώστης είναι αυτός που δεν παίρνει χαμπάρι τι συμβαίνει στην παραμελημένη του σύζυγο.

Παράθυρα Λογοτεχνίας για Νέους

Intellectum 10

[
Μενού