Μόδα είναι και η δικηγορία. Δικηγόροι έρχονται και παρέρχονται, ο κόσμος, η πελατεία το καταναλωτικό κοινό αναζητεί πάντοτε το καινούριο. Η γνωστή αμφίδρομη φράση «νέο γιατρό και παλιό δικηγόρο» μπορεί να διαβαστεί κι αλλιώς «νέο δικηγόρο και παλιό γιατρό». Αμφότερες οι εκδοχές έχουν τα επιχειρήματά τους.
Υπάρχουν νέοι δικηγόροι που σαν φωτεινοί μετεωρίτες έλαμψαν στο στερέωμα, εντυπωσίασαν άλλα πολύ γρήγορα έχασαν την λάμψη τους. Υπάρχουν αντίθετα κάποιοι παλιοί, που με τα χρόνια διατηρούν τη σταθερή αξία τους, είναι οι δοκιμασμένοι, οι κλασσικοί, αυτοί που άντεξαν στο χρόνο και στην τάση της αλλαγής.
Σ’ αυτόν το χώρο τίποτε δεν είναι τυχαίο και συμπτωματικό, όλα έχουν την εξήγησή τους.
Πριν μερικά χρόνια ένας τέτοιος φωτεινός μετεωρίτης της δικηγορίας είχε καταυγάσει στο δικηγορικό στερέωμα της Αμερικής. Με κάποιες εντυπωσιακές πρώτες δικηγορικές επιτυχίες τράβηξε αμέσως την προσοχή του κοινού. Ξαφνικά όλα τα φώτα έπεσαν πάνω του. Το κοινό είχε εντυπωσιασθεί, εφημερίδες και περιοδικά συναγωνίζονταν ποιος θα τον πρωτοπαρουσιάσει. Εκδότες τον χρύσωναν για να βγάλει σε βιβλίο τα μυστικά της επιτυχίας του και πραγματικά σε σύντομο χρόνο, πάνω στην κορυφή του κύματος της επιτυχίας, το μπεστ σέλλερ «Η υπεράσπιση δεν ξεκουράζεται ποτέ» στόλιζε τις βιτρίνες μικρών και μεγάλων βιβλιοπωλείων και έγινε λαϊκό ανάγνωσμα. Όλοι το αγόραζαν, όλοι το ρουφούσαν γεμάτοι θαυμασμό, όλοι έτρεχαν πίσω από τον άνθρωπο της ημέρας.
Και μετά η σιωπή, η λήθη, το ξεφούσκωμα.
Σύντομα η λάμψη του νέου αστεριού άρχισε να υποχωρεί ώσπου τελικά έσβησε και κανένας δεν ξανασχολήθηκε μ’ αυτό. Έτσι είναι η μόδα. Από το μίνι στο μάξι, από το στενό στο φαρδύ.
Οφείλω να ομολογήσω ότι σε καμιά περίπτωση δεν εντυπωσιάσθηκα από αυτά τα μετεωρικά φαινόμενα, στη δικηγορία και αλλού. Αλλά και δεν αγνοώ την ύπαρξή τους που αποτελεί ένα πραγματικό και αναμφισβήτητο γεγονός. Ούτε μου είναι εύκολο να πω σε τι οφείλεται η προσωρινή -και σύντομη έστω- επιτυχία τους. Πάντως γενικά δέχομαι ότι τίποτε δεν είναι τυχαίο.
Εδώ και χρόνια, καθ’ όσο με αφορά προσωπικά, θητεύω στη σταθερή άποψη ότι ο καλός δικηγόρος -και ίσως κάθε επαγγελματίας- αποτελεί ένα τρίπτυχο που η κάθε μια από τις πτυχές του, παίρνει τη δική της βαθμολογία και οι τρεις μαζί αναδεικνύουν το σύνολο. Τα επιστημονικά εφόδια, η πρώτη πτυχή [εδώ φυσικά τα νομικά], τα επαγγελματικά προσόντα και η φαντασία.
Τα νομικά είναι η επιστήμη μας, το εργαλείο της δουλειάς μας, η πρώτη και βασικότερη πλευρά του δικηγορικού τριπτύχου. Δε γίνεται χωρίς αυτά και όσοι υποστηρίζουν πως «και λίγα νομικά δε βλάφτουν», αυτοί δεν κάθισαν σε θρανία, δεν έσκυψαν πάνω στα κείμενα, δεν γεύθηκαν τους χυμούς της γνώσης και είναι φυσικό να αρνούνται αυτό που οι ίδιοι δεν έχουν.
Αλλά τα νομικά, η επιστήμη γενικότερα, θέλουν στρώσιμο, προσπάθεια και ξενύχτι και είναι πολλοί εκείνοι πού δεν το μπορούν. Είναι οι ίδιοι που στηρίζουν την αβάσιμη άποψη ότι ο δικηγόρος δε χρειάζεται να είναι και καλός νομικός. Χωρίς γερά νομικά, δε γίνεται κανείς καλός δικηγόρος, γιατί αργά ή γρήγορα θα φανεί η γύμνια του και η αγορά θα τον στείλει στο περιθώριο.
Τα επαγγελματικά προσόντα είναι η δεύτερη πλευρά του τριπτύχου.
Σημαίνει οργάνωση γραφείου και δουλειάς, κοινωνικότητα, σωστές συναναστροφές, προσεγμένες εμφανίσεις, κατάλληλο ντύσιμο, ανακάτεμα με τον κόσμο και τελικά, σωστό πλασάρισμα στην «αγορά». Δε γίνεται να νοικιάσεις ένα γραφείο, να κρεμάσεις στον τοίχο το πτυχίο σου και τη Θέμιδα με την ζυγαριά και να περιμένεις να σε ανακαλύψουν οι πελάτες. Πρέπει εσύ να τους βρεις. Να βγεις στην αγορά, να κυκλοφορήσεις να μοιράσεις τις κάρτες σου, να διερευνήσεις το τοπίο, να δεις τι σου ταιριάζει καλύτερα. Και φυσικά να παρατηρήσεις με προσοχή, να μελετήσεις τους τρόπους των παλιότερων στον κλάδο, ώστε να βρεις το μυστικό -αν υπάρχει τέτοιο- της επιτυχίας τους.
Εισέρχεσαι σ’ ένα κλάδο και προσπαθείς να εξασφαλίσεις το δικό σου ζωτικό χώρο, εκεί όπου κάθε «πελάτης» έχει ήδη το δικηγόρο του. Θα περιμένεις με υπομονή ωσότου σου χτυπήσουν την πόρτα, αφού ήδη έχεις κατάλληλα προετοιμάσει το έδαφος. Παρακολούθηση της νομολογίας, σύντομες απουσίες-διακοπές, κυρίως τα καλοκαίρια, που οι πολλοί απουσιάζουν από τα γραφεία τους, δίνοντας ευκαιρίες στους νέους που επαγρυπνούν και περιμένουν την ευκαιρία να αυξήσουν το πελατολόγιό τους.
Κι ακόμα. Η φαντασία, η τρίτη πτυχή του επαγγελματικού τριπτύχου.
Το τι είναι φαντασία στο επάγγελμα, αποτελεί έργο του καθενός να το προσδιορίσει. Είναι το άυλο στοιχείο, που μαζί με τα νομικά και τα επαγγελματικά προσόντα, προσδιορίζει την ποιότητα του επαγγελματία. Είναι ο προβληματισμός πάνω στη δουλειά του, η κριτική απόρριψη κάποιων δεδομένων και πεπατημένων, είναι η αμφισβήτηση και η αναζήτηση νέων δρόμων. Θ’ αναφερθώ σε ένα παράδειγμα. Πριν μερικές ακόμη δεκαετίες, η σύνθεση των ποινικών δικαστηρίων που επρόκειτο να δικάσουν σε δεδομένες δικάσιμους, αποτελούσε ένα από τα ερμητικά απόρρητα τής ποινικής διαδικασίας.
Ωστόσο αυτό το αδιανόητο σύστημα, αποτόλμησα να το προκαλέσω, ζητώντας από τη γραμματέα του Εφετείου, να μου πει τα ονόματα των δικαστών που επρόκειτο να δικάσουν σε συγκεκριμένη δικάσιμο. Η γραμματέας με κοίταξε έντονα απορημένη και έσπευσε να μου απαντήσει ότι «αυτό είναι απόρρητο». Της ανταπάντησα ότι, αφού σύμφωνα με το άρθρο 16 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, αν πρόκειται να ζητήσω την εξαίρεση ολοκλήρου του δικαστηρίου, πρέπει τη σχετική μου αίτηση να την υποβάλω οκτώ μέρες πριν από τη δικάσιμο, τότε είναι προφανές ότι για να ασκήσω αυτό το δικαίωμα πρέπει να γνωρίζω τα ονόματα των δικαστών. Με παρέπεμψε στον Πρόεδρο του Εφετείου, όπου επαναλήφθηκε η ίδια συζήτηση και τελικά ο Πρόεδρος έδωσε εντολή να γνωστοποιηθούν τα ονόματα των δικαστών. Έτσι έσπασε ένα καθεστώς και μπήκαμε σε μια νέα περίοδο, που τα ονόματα των δικαστών είναι πλέον επίσημα γνωστά από τον προηγούμενο μήνα.
Καλά νομικά λοιπόν, επαγγελματικά προσόντα και φαντασία, στοιχεία πολύτιμα για μια καλή δικηγορική πορεία.
Και κάτι ακόμη. Υπομονή. Δεν μπορείς να περιμένεις πλούσια καρποφορία από το δεντράκι που μόλις φύτεψες. Ο καιρός θα δείξει. Στο μεταξύ κάνε τους μικρούς περιοδικούς απολογισμούς για να διαπιστώσεις ότι έχεις πρόοδο, ότι προχωράς, με κάποια βήματα προς τα μπρος, κάποτε με σημειωτόν και ίσως μερικά βήματα προς τα πίσω. Αλλά τελικά η πορεία είναι θετική προς τα μπρος.
Σταθερή πορεία προς τα μπρος, έστω και χωρίς μετεωρικές λάμψεις. Οι οποίες έχουν τους δικούς τους κινδύνους.
