Είναι γεγονός ότι υπάρχουν υποσχέσεις και προγράμματα των κομμάτων για το χωρισμό «Εκκλησίας και Πολιτείας», αλλά ούτε καθορίζεται τι είναι χωρισμός ούτε υπάρχει πολιτική βούληση για ένα τέτοιο έργο. Η ιστορία του θέματος αυτού το αποδεικνύει περίτρανα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1987 συστήθηκε μεικτή επιτροπή για τη μελέτη του θέματος, η οποία ύστερα από 36 πολύωρες συνεδριάσεις κατέληξε στα εξής βασικά σημεία: (α) να γίνει μια συμφωνία μεταξύ Εκκλησίας και Πολιτείας που θα καθορίζονται μερικά πλαίσια βασικών αρχών (β) να καταρτισθεί νέος νόμος που να έχει λίγα άρθρα και πολλές εξουσιοδοτήσεις κανονιστικού περιεχομένου και (γ) να χαρακτηρισθεί η Εκκλησία ως εκκλησιαστικό νομικό πρόσωπο ειδικού χαρακτήρα. Όμως αυτή η συμφωνία παρέμεινε στα συρτάρια κάποιου γραφείου και δεν προχώρησε στην υλοποίηση.
Και η δυσπραγία αυτή γίνεται φανερή από ένα σημαντικό λόγο. Η Πολιτεία δεν θα ήθελε ποτέ μια ανεξέλεγκτη και ελεύθερη Εκκλησία, γιατί δεν γνωρίζει πού θα μπορούσε να οδηγήσει αυτή η ελευθερία, ήτοι θα μπορούσε να ευνοήσει την ασυδοσία μερικών μητροπολιτών ή την ανταρσία μερικών πρεσβυτέρων και μοναχών.
Άλλωστε, όπως έχει παρατηρηθεί, ο χαρακτηρισμός της Εκκλησίας της Ελλάδος με όλες τις επί μέρους κοινότητες ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου έγινε για να ελέγχει το Κράτος την Εκκλησία.
Ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Ελλάδος και γενικά όλη η σύγχρονη εκκλησιαστική νομοθεσία αποτελούν σήμερα, παρά την ανικανότητα μερικών διατάξεων, ασφαλιστική δικλίδα για διάφορες ανταρσίες, σχίσματα και διαιρέσεις μέσα στην Εκκλησία, ακόμη και για επιθετικότητες εναντίον της Πολιτείας.
Οι σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους λοιπόν δεν είναι πρόβλημα τωρινό και μπορούν κάλλιστα να ιδωθούν ως μια μορφή του φιλοσοφικού προβλήματος της σχέσης πνεύματος και ύλης. Και σύμφωνα με τους θεολόγους επανέρχεται δριμύτερο κάθε φορά που επικρατεί η ψυχολογία της μεταπτωτικής περιόδου (της αμαρτίας), όταν δηλαδή εκκοσμικεύονται οι πνευματικά αναγεννημένοι χριστιανοί και ξαναγυρίζουν στην αμαρτωλή μεταπτωτική ψυχολογία. (Κι αν δεν είναι βέβαια η περίοδος που διανύουμε «μεταπτωτική»!)
Από την άλλη πλευρά, στην Ελλάδα, όσο και αν η άποψη που ακούγεται συχνότερα είναι η αντίθετη, η «διαπλοκή» των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα αρνητική. Στην Ελλάδα, όπως στην Ισπανία και την Ιρλανδία το θρήσκευμα ιστορικά ενώνει το λαό, αντίθετα με τη Γερμανία, όπου ιστορικά τον διαιρούσε. Το πρόβλημα της κοινωνίας των πολιτών τίθεται σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες, ασφαλώς, αλλά δεν λύνεται με τον ίδιο τρόπο. Γιατί, αν επιχειρήσουμε να δώσουμε τις ίδιες λύσεις, όχι απλώς θα φτιάξουμε «εξαμβλώματα», αλλά και θα παραβιάσουμε την «επικουρικότητα», που αποτελεί βασική αρχή στην «αρχιτεκτονική» της Ενωμένης Ευρώπης.
Ταυτόχρονα, στην Ελλάδα το πρόβλημα της διάκρισης Κράτους - Εκκλησίας έχει λυθεί ιδιόμορφα και προ πολλού, αν και σίγουρα όχι ικανοποιητικά. Για παράδειγμα, το διαζύγιο ουδέποτε υπήρξε αξεπέραστο πρόβλημα - τουλάχιστον για την Εκκλησία, ενώ οι αμβλώσεις ήταν ουσιαστικά νόμιμες ακόμα κι όταν ήταν τυπικά παράνομες. Οι γιατροί, δηλαδή, προέβαιναν σε αμβλώσεις χωρίς να διώκονται ποινικά ούτε οι ίδιοι αλλά ούτε και οι κυοφορούσες. Αντίθετα στις ΗΠΑ ακόμα και τώρα είναι ουσιαστικά παράνομες, παρά το γεγονός ότι τυπικά είναι νόμιμες ήδη από το 1973. Και ένας από τους κυριότερους λόγους είναι ασφαλώς η ισχυρή αντίδραση των εκεί θρησκευτικών οργανώσεων.
Αντίθετα επίσης σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ απαγορεύεται να διδάσκεται η εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου στα σχολεία, αν δεν διδάσκεται ταυτόχρονα και ισοδύναμα το Βιβλίο της Γενέσεως από την Παλαιά Διαθήκη. Προσοχή: οι παραβολές της Βίβλου διδάσκονται ακόμα ως «ισοδύναμη θεωρία ερμηνείας του κόσμου» με τις εξελικτικές θεωρίες. Πρόσφατα, μάλιστα τέθηκε αντίστοιχο θέμα και για τις θεωρίες δημιουργίας του Σύμπαντος (Big Bang)!
Ευτυχώς, στην Ελλάδα ουδέποτε τέθηκαν τέτοια ζητήματα και ούτε πρόκειται να τεθούν στο μέλλον.