<< Επιστροφή
InterPares
Τεύχος
2 - Σύνταγμα της Ελλάδος - Άρθρο 1
1. Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι Προεδρευόμενη
Κοινοβουλευτική Δημοκρατία
2. Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία
3. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν
υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα
ΣΥΝΤΑΓΜΑ
ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Άρθρο 1
Στην
τεράστια πλειοψηφία τους οι σύγχρονες Δυτικές χώρες ζούνε σήμερα κάτω από
το καθεστώς της λεγόμενης Kοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Είναι γνωστό ότι Δημοκρατία
σημαίνει κυριαρχία του Λαού. Ο Λαός έχει καθολικό δικαίωμα να εκλέγει τους
αντιπροσώπους του και επομένως "κρατεί", έχει την εξουσία. Οπότε
η Δημοκρατία είναι δίδυμη αδελφή της λαϊκής κυριαρχίας, μιας αρχής που δηλώνει
πως όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό και ασκούνται υπέρ αυτού. Δηλαδή
ότι ο Λαός είναι κυρίαρχος, παντοδύναμος αλλά μέσα στο αντιπροσωπευτικό σύστημα
δίνει την εξουσία στους αντιπροσώπους του, και αυτοί την ασκούν στο όνομα
του ίδιου. Πώς αντιλαμβάνεται όμως ο καθένας από εμάς την λαϊκή κυριαρχία;
Ή καλύτερα, πώς υλοποιείται σήμερα η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας;
Θα ήταν χρήσιμο να ανατρέχαμε στα πρόσφατα γεγονότα του πολέμου στον Κόλπο.
Και η επιλογή αυτή, αν και ακραία, δεν είναι καθόλου τυχαία. Γιατί σε στιγμές
κρίσης και σε σημαντικά γεγονότα φαίνεται καλύτερα ο πραγματικός κυρίαρχος,
που σε τέτοιες περιπτώσεις βγαίνει για λίγο από τη σκιά που τον τυλίγει.
Είδαμε λοιπόν στα πρόσφατα γεγονότα μαζική αντίδραση πολιτών σε όλες τις Δυτικές
χώρες. Οι πολίτες των ΗΠΑ, της Αγγλίας, της Ιταλίας αλλά και της Ελλάδας κατά
ένα συντριπτικά μεγάλο ποσοστό τέθηκαν ενάντια στο πόλεμο αυτό. Βέβαια όλοι
μέσα τους ήταν σίγουροι ότι ο πόλεμος θα γίνει. Όπερ και εγένετο. Τελικά οι
πολιτικοί αγνόησαν τη θέληση του κυρίαρχου Λαού και προχώρησαν, για το συμφέρον
βέβαια του Λαού, στην "απελευθέρωση" του Ιράκ.
Γιατί λοιπόν οι πολιτικοί δεν άκουσαν τη φωνή των πολιτών τους; Πόσο πραγματικά
ισχύει η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας; Και αν δεν είναι ο λαός που μέσω των
πολιτικών αποφασίζει, τότε ποιος είναι αυτός που αποφασίζει την κρίσιμη στιγμή
αλλά και στη καθημερινή ζωή;
Σε μία αντιπροσωπευομένη Δημοκρατία οι πολιτικοί υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύουν
το Λαό. Αυτή η πρόταση δεν είναι απόλυτα σωστή. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της
Ελλάδος, αλλά και τα υπόλοιπα μάλλον Συντάγματα, όλες οι Εξουσίες υπάρχουν
υπέρ του Λαού και του Έθνους. Άρα οι πολιτικοί εκτός από το Λαό καλούνται
να υπηρετήσουν και τα συμφέροντα του Έθνους. Το Έθνος λοιπόν είναι μια οντότητα
που περιλαμβάνει μεν, είναι δε διαφορετική και λογικά ευρύτερη από το Λαό.
Έτσι οι πολιτικοί υποχρεούνται να λαμβάνουν υπόψη τη θέληση του Λαού, αλλά
πρέπει να αποφασίζουν σύμφωνα με τα εθνικά συμφέροντα. Άρα η αρχή της λαϊκής
κυριαρχίας κάμπτεται αρχικά από την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του Έθνους.
Για να εντοπίσουμε τη φύση του Έθνους θα χρησίμευε να ανατρέξουμε στην περίοδο
που γέννησε το κράτος-έθνος, με τη μορφή που έχει πάρει σήμερα, τη Γαλλική
Επανάσταση. Η επανάσταση αυτή έφερε στο πολιτικό προσκήνιο την οικονομικά
ανερχόμενη αστική τάξη και αναδιαμόρφωσε τους θεσμούς και τους νόμους ώστε
να ταιριάζουν αλλά και να ευνοούν την τάξη αυτή. Η ίδια επανάσταση γέννησε
και το εθνικό κράτος. Άρα δεν είναι μυστικό ότι το έθνος κράτος, μαζί με όλα
τα άλλα, είναι και ένας αστικός θεσμός. Ένας θεσμός διαμορφωμένος έτσι, ώστε
να κατοχυρώνει τα δικαιώματα της τάξης αυτής και να ευνοεί τη δράση της. Έτσι
η έννοια του Έθνους είναι από τότε και μέχρι σήμερα αναπόσπαστα δεμένη με
την έννοια της αστικής τάξης. Προκύπτει λοιπόν μία έννοια του Έθνους στενότερη
από την έννοια του Λαού. Γιατί εφόσον στο έθνος-κράτος η έννοια του εθνικού
συμφέροντος ταυτίζεται πολλές φορές, αν όχι πάντα, με το συμφέρον της αστικής
τάξης, αναπόφευκτα η έννοια του Έθνους τείνει να ταυτιστεί με την ίδια την
αστική τάξη.
Όσο κι αν ένα τέτοιο συμπέρασμα φαίνεται να ξενίζει, στο ίδιο συμπέρασμα οδηγεί
και ο τρόπος που οι ίδιοι οι πολιτικοί μας αντιλαμβάνονται το εθνικό συμφέρον.
Επιστρέφοντας στο αρχικό παράδειγμα φαίνεται ολοκάθαρα ποιου τα συμφέροντα
υπηρετούσαν οι στρατιώτες στον Κόλπο. Του Λαού; Μάλλον όχι. Τα συμφέροντα
των πολυεθνικών του πετρελαίου; Όλα συνηγορούν προς ένα τέτοιο συμπέρασμα.
Ο πόλεμος οπότε, έγινε για χάρη μίας ελάχιστης μειοψηφίας του Λαού με τεράστια
όμως οικονομική δύναμη. Μίας μερίδας της μεγαλοαστικής τάξης. Και το να πει
κανείς ότι η περίπτωση του πολέμου αποτελεί παρέκκλιση από το φυσιολογικό,
από την καθημερινότητα και άρα άλλος είναι ο κυρίαρχος στη καθημερινότητα,
θα ήταν μάλλον λανθασμένο. Γιατί στην ώρα της κρίσης και της παρέκκλισης φαίνεται
ποιος πραγματικά είναι ο κυρίαρχος, ποιος έχει την πραγματική εξουσία και
ο οποίος κατά την καθημερινότητα παραμένει καλά κρυμμένος. Άλλωστε δεν μπορεί
κανείς να ισχυριστεί ότι αποφασίζει για τη ζωή του, όταν κάποιος άλλος παίρνει
γι'αυτόν τις πιο σημαντικές αποφάσεις.
Με βάση τα παραπάνω λοιπόν διαγράφεται και ο ρόλος των πολιτικών, που από
την εποχή της ανόδου της αστικής τάξης στη πολιτική, καλούνται να προασπίσουν
τα συμφέροντα της, ώστε να εξασφαλίσουν και την ευημερία του κράτους, εφόσον
και η οικονομική δύναμη βρίσκεται πια στα χέρια των αστών. Αλλά πολλές φορές
και αυτή η έννοια της ευημερίας καταλήγει να ταυτίζεται με την ευημερία των
λίγων. Οι πιο πλούσιες χώρες έχουν συχνά τεράστια ποσοστά πάμφτωχων πολιτών.
Η Αγγλία για παράδειγμα είναι η ευρωπαϊκή χώρα με το μεγαλύτερο κοινωνικό
χάσμα. Οικονομικά και πολιτικά ισχυρή, αλλά και με τεράστια ποσοστά ανεργίας
και φτώχιας. Παρόλα αυτά οι πολιτικοί συνεχίζουν να μιλούν πως ο δρόμος της
νεοφιλελεύθερης πολιτικής, την οποία τυφλά ακολουθούν, θα οδηγήσει στην ανάπτυξη.
Ανάπτυξή ίσως, αλλά για λίγους. Οι υπόλοιποι θα υποστούν τις δυσμενείς συνέπειες
τέτοιων επιλογών. Βρισκόμαστε λοιπόν στο σημείο να εξυπηρετούμε τα συμφέροντα
λίγων, πιστεύοντας μάλιστα μέσα από διάφορους μηχανισμούς , πως είναι για
το καλό όλων. Μας έχει επιβληθεί πως αυτός ο δρόμος του "εκσυγχρονισμού
και της ανάπτυξης", στην ουσία του ο δρόμος της δικτατορίας της αγοράς
και της νεοφιλελευθεροποίησης, είναι ο μόνος σωστός. Οι μεταρρυθμίσεις και
η πολιτική της λιτότητας στην ελληνική οικονομία, ώστε αυτή να πληροί τις
προϋποθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης "για το καλό της Χώρας", είναι
ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της παραπάνω σκέψης.
Θα ήταν εξίσου χρήσιμο σ' αυτό το σημείο να εξετάζαμε το ρόλο των πολιτικών
απέναντι στις εξελίξεις του σύγχρονου κόσμου. Ενός κόσμου όπου κύριο χαρακτηριστικό
είναι η παγκοσμιοποίηση. Παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, της πολιτικής, του
πολιτισμού κλπ. Σε έναν τέτοιο κόσμο λοιπόν φαίνεται ότι μένουν όλο και λιγότερα
περιθώρια στους πολιτικούς να ασκήσουν την εξουσία που έχουν να αντιπροσωπεύουν
το λαό. Κι αυτό γιατί η εξουσία μετακινείται όλο και περισσότερο προς δυνάμεις
χωρίς καμία δημοκρατική νομιμοποίηση αλλά με τρομακτική οικονομική ισχύ, δυνάμεις
που ξεπερνούν τα όρια κάθε κράτους και υπερπηδούν κάθε προσπάθεια ελέγχου
τους. Έτσι έχουμε φτάσει στα φαινόμενα της παντοδυναμίας των χρηματοοικονομικών
αγορών και των πολυεθνικών εταιρειών. Η εθνική αγορά χάνει πια των εθνικό
της χαρακτήρα και το εθνικό κράτος χάνει μεγάλο μερίδιο από την παλιά του
εξουσία, αφήνοντας τους πολιτικούς έρμαια δυνάμεων που οικονομικά ξεπερνούν
τις δυνατότητες ακόμη και κρατών, τα οποία προσπαθούν απλά να ανταποκριθούν
στις απαιτήσεις του μεγάλου κεφαλαίου, εφαρμόζοντας πολιτικές που τους επιβάλλονται
από παγκόσμιους οργανισμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ο Παγκόσμιος
Οργανισμός Εμπορίου. Ποτέ άλλοτε η οικονομική δύναμη δεν ήταν συγκεντρωμένη
στα χέρια τόσων λίγων. Και η πολιτική με τη σειρά της αποδεικνύεται ανεπαρκής
να αντισταθεί στη βούληση μίας παγκοσμιοποιημένης αστικής τάξης.
Βέβαια οι λαοί λίγο ή πολύ το καταλαβαίνουν αυτό και δε διατηρουν αυταπάτες
ως προς το ποιος έχει την εξουσία σήμερα. Αναγνωρίζουν την ανικανότητα της
πολιτικής στο σύνολό της να απαντήσει σε φλέγοντα ζητήματα της σημερινής ζωής.
Οι περισσότεροι εντοπίζουν την εξουσία στις μεγάλες χρηματοοικονομικές και
πολυεθνικές εταιρείες, και στα ΜΜΕ, τα οποία σήμερα ανήκουν επίσης στο μεγάλο
κεφάλαιο και παίζουν λίγο ή πολύ το ρόλο της κατασκευής της συναίνεσης στις
επιλογές της κυρίαρχης τάξης με το να παθητικοποιούν τους πολίτες, να ψεύδονται,
να υποκρύπτουν και να υποβάλλουν αυτήν ακριβώς την ιδέα πως οι πολιτικές αυτές
επιλογές γίνονται "για το καλό του Λαού" . Και οι λαοί λίγο ή πολύ
βλέπουν το πραγματικό νόημα αρχών όπως η δημοκρατία και η λαϊκή κυριαρχία.
Παρόλα αυτά κάποια από τα συμπεράσματα που διατυπώθηκαν παραπάνω ίσως να φανούν
χρήσιμα στη κατανόηση του πού βρίσκεται η εξουσία σήμερα. Και η παγκόσμια
εξουσία απ' ότι φαίνεται έχει συγκεντρωθεί στα χέρια πολύ λίγων, και πάντως
όχι αυτών που ίσως θα έπρεπε να την είχαν. Όσο αυτή η εξουσία γιγαντώνεται,
θα είναι όλο και πιο δύσκολο για την πολιτική, σε εθνικό αλλά και παγκόσμιο
επίπεδο, να την ελέγξει, αν τυχόν βέβαια δείξει τέτοια διάθεση. Και μια πολιτική
υποτακτική του κεφαλαίου ή τουλάχιστον ανίσχυρη και ανίκανη, δεν θα πρέπει
να συγκεντρώνει τις ελπίδες των πολιτών για καμία αλλαγή προς το καλύτερο.
Διονύσης Γρανάς