<< Επιστροφή
InterPares
Τεύχος
2 - Ευρώπη: ένα διαρκές πολιτικό ζητούμενο
Ευρώπη: ένα διαρκές πολιτικό ζητούμενο
Κάποτε
στη Ρωσία ένας τσάρος που περπατούσε στους κήπους του παλατιού του έβλεπε
συνεχώς έναν στρατιώτη να φυλάει σκοπός σε ένα μικρό κομμάτι χέρσας γης. Ρώτησε
σχετικά κάποτε τον φρουρό, αλλά εκείνος δεν ήξερε να του απαντήσει. Του είπε
μονάχα πως ο λοχαγός του τον είχε προστάξει να στέκεται εκεί. Τότε ο τσάρος
απευθύνθηκε στον λοχαγό. Ωστόσο ούτε εκείνος ήξερε να του αποκριθεί. Του είπε
μονάχα πως ο στρατιώτης βρισκόταν εκεί επειδή πάντα υπήρχε φρουρός σε εκείνο
το μέρος. Ο τσάρος έψαξε να βρει τι συνέβαινε και ανακάλυψε πως η Μεγάλη Αικατερίνη
τον προηγούμενο αιώνα είχε φυτέψει μία τριανταφυλλιά σε εκείνο το κομμάτι
γης και είχε βάλει έναν σκοπό να προσέχει μην την πατήσει κανείς. Είχαν περάσει
κάπου πενήντα χρόνια από τότε που η τριανταφυλλιά είχε πεθάνει, αλλά κανείς
ποτέ δεν σκέφτηκε να πει ότι δεν χρειαζόταν πια φρουρός.
Κάπως έτσι μοιάζουν και οι σύγχρονοι φρουροί των παλαιών σημείων και καιρών.
Οι ιδεαλιστές του εθνικισμού για παράδειγμα είναι έτοιμοι φυλάττοντας την
τριανταφυλλιά να δώσουν ακόμη και το αίμα τους αγνοώντας την ύπαρξη της σχετικής
υπηρεσίας εθελοντικής αιμοδοσίας. Συγκεκριμένες τάσεις πολιτικής συσσωμάτωσης
επιμένουν να δίνουν απαντήσεις μέσα από τους παρωχημένους τύπους της αποσπασματικής
διαίρεσης. Καινούργια προβλήματα αναφύονται συνεχώς απαιτώντας λύσεις και
απαντήσεις, ενώ κάποιοι συνεχίζουν να συνομιλούν με το ανύπαρκτο υπό τη μορφή
της απόλυτης πίστης.
Κεντρικό ζήτημα το οποίο αντικρίζει και διαχειρίζεται με πρόδηλη αδυναμία
ο σύγχρονος κόσμος είναι η ανάδυση μίας κουλτούρας ανασφάλειας. Οι κοινωνικές
και πολιτικές διεργασίες χαρακτηρίζονται από τα στοιχεία της πολλαπλότητας,
της πολυδιάσπασης και της αποσυσπείρωσης. Τα ερμηνευτικά εργαλεία του παρελθόντος
έχουν θαφτεί οριστικά στην αποθήκη, ενώ οι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής ξεπερνούν
εντυπωσιακά τα όρια μας. Από το εργασιακό επίπεδο μέχρι το πεδίο της ιδιωτικής
ζωής, τα πάντα ταλαντεύονται στο ρυθμό των μικροκυμάτων του μετανεωτερικού
ίσως-κάποτε-φαντάσου-μπορεί.
Πιο συγκεκριμένα η πολιτική πρακτική φαίνεται απελπιστικά εγκλωβισμένη στη
θεσμική μεθόριο της νεωτερικότητας. Δείχνει αποξενωμένη από την πραγματική
ζωή και τα πραγματικά προβλήματα και ιδιαίτερα στην περίπτωση μας το μόνο
που φαίνεται να ψελλίζει είναι η ευρωπαϊκή προοπτική. Και πράγματι στο σύγχρονο
κόσμο των ελεύθερων οικονομικών συναλλαγών, των μεταλλαγμένων, της τρομοκρατίας
και των άτυπων ιώσεων το εθνικό κράτος συνειρμικά παραπέμπει στην πεθαμένη
τριανταφυλλιά. Εμφανίζεται πολύ μεγάλο για τα μικρά και πολύ μικρό για τα
μεγάλα.
Παράλληλα με την αναγκαιότητα της μεταβίβασης σημαντικών εξουσιών σε θεσμούς
τοπικής διαχείρισης είναι αδήριτη η ενίσχυση της ευρωπαϊκής δυναμικής. Η πορεία
πρέπει να είναι αμφίδρομη με την ενδυνάμωση τόσο των αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών
στο επίπεδο της περιφερειακής αυτοδιοίκησης όσο και της ευρύτερης συνεργασίας
σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα ιδιόρρυθμο φαινόμενο
διεθνούς συνεργασίας.
Διατρέχοντας οριζόντια της ιστορική της διαδρομή παρατηρείται ότι εξ αρχής
ο στόχος δεν ήταν μία διακυβερνητικού τύπου συνεργασία ανάμεσα σε κράτη γεωγραφικώς
συγγενεύοντα. Στόχος ήταν η σφυρηλάτηση μίας και ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής
συνείδησης μέσα από τον σεβασμό των ιδιαιτεροτήτων του κάθε εθνικού κράτους.
Προωθήθηκε πρώτα απ' όλα η οικονομική συνεργασία στο σημείο να έχουμε παραχωρήσει
σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα της εθνικής
κυριαρχίας, το νόμισμα.
Ωστόσο συχνά παραγνωρίζεται ότι η υιοθέτηση ενός κοινού νομίσματος, με όλες
τις συμφορτίσεις που αυτή η αποδοχή φέρει αποτελεί την απόληξη μίας βαθύτατης
πολιτικής διεργασίας που διατρέχει τα χρόνια αυτά της ενωσιακής συνύπαρξης.
Δεν πρέπει να προσπερνούμε το γεγονός ότι μετά τις θηριωδίες των ευρωπαϊκών
ολοκληρωτισμών που αιματοκύλισαν τον πλανήτη αναπτύχθηκε ένας υγιής ιστορικός
σκεπτικισμός με συστατικά στοιχεία την αυτοκριτική στάση απέναντι στο ιστορικό
παρελθόν και την αποφλοίωση εν μέρει των εθνικών μύθων. Το εθνικό κράτος δεν
αποτελεί πια τον έσχατο και αμετακίνητο ορίζοντα της συλλογικής ευρωπαϊκής
ταυτότητας.
Ο Ναπολέων είπε κάποτε ότι ζήλευε τον Αλέξανδρο γιατί εκείνος στην εποχή του
μπορούσε και ισχυριζόταν με πειθώ ότι ήταν γιος θεού, ενώ αν ο ίδιος ισχυριζόταν
κάτι τέτοιο κατά τα λεγόμενα του "θα γελούσε και η τελευταία πλύστρα".
Τα λεγόμενά του διαψεύστηκαν από την επικράτηση κατά τον 20ο αιώνα στην ευρωπαϊκή
ήπειρο βίαιων ολοκληρωτισμών. Ωστόσο θα έβρισκε απόλυτη εφαρμογή στο σήμερα
αν κάποιος στην Ευρώπη επιχειρούσε να επιχειρηματολογήσει πολιτικά, όπως πράττει
ο G. W. Bush, με τη Βίβλο στο χέρι. Αυτό είναι άλλωστε η βασικότερο στοιχείο
διαφοροποίησης με την αμερικανική πολιτική κουλτούρα.
Οι διαφορές, λοιπόν, στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι Αμερικανοί
και οι Ευρωπαίοι τον μεταψυχροπολεμικό κόσμο της μετανεωτερικότητας δεν είναι
απλώς ζήτημα στρατιωτικής δύναμης και γεωπολιτικής ισχύος. Αντανακλούν μια
πολιτισμική, υπό την έννοια της πολιτικής αυτοσυνείδησης, απόκλιση ανάμεσα
στις δύο σφαίρες. Αυτό ακριβώς είναι το βασικό επιχείρημα υπέρ της ευρωπαϊκής
ολοκλήρωσης εκείνων που θέλουν έναν κόσμο ασφαλή και δίκαιο. Η αίσθηση της
ανασφάλειας θα επανέρχεται συνεχώς όσο θα επιμένουμε σε στρατιωτικού τύπου
προφυλάξεις. Η κοινωνική ζωή θα εξελίσσεται στα ακρο-όρια της αβεβαιότητας
όσο δεν προωθείται μία κουλτούρα δίκαιης συνύπαρξης στα πεδία της πλανητικής
ανισομέρειας.
Η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής πολιτικής ιδέας δεν στηρίζεται σε μύθους με γενναίους
ιππότες ή αρματολούς κατά περίπτωση, αλλά στον τρόπο αφομοίωσης της κοινής
ιστορικής εμπειρίας. Αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη ιστορική ευκρίνεια το παρελθόν
θεμελιώνοντας μία νοοτροπία συνύπαρξης και συνεργασίας, ενώ θωρακίζει ταυτόχρονα
την έννοια της ιδιαιτερότητας. Οφείλουμε να καταστήσουμε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση
υπόθεση όλων μας, ισοβαρή συνομιλητή της ευρωπαϊκής πολιτικής συνείδησης και
στοιχείο της οραματικής μας υπέρβασης. Είναι αυτό άλλωστε που φοβούνται οι
υπερφίαλοι επόπτες θεωρώντας ότι η ιστορική δυναμική εκτονώνεται πάντοτε υπό
συνθήκες εργαστηρίου. Ενίοτε ωστόσο η ιστορία κλεψιγαμεί εις βάρος των επιτρόπων
της.
Σωτήρης Ράπτης