<< Επιστροφή
InterPares

Τεύχος 1 - Η προστασία των δικαιωμάτων των νεαρών κρατουμένων από την Παγκόσμια κοινότητα

Η προστασία των δικαιωμάτων των νεαρών κρατουμένων από την Παγκόσμια κοινότητα*.

Η παγκόσμια κοινότητα ασχολείται τα τελευταία 50 και πλέον έτη με ένα μείζονος σημασίας θέμα, την διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο των κρατουμένων εν γένει όσο και των νεαρών κρατουμένων ειδικότερα. Το ενδιαφέρον αυτό εκδηλώνεται τόσο από τα Ηνωμένα Έθνη κατά μείζονα λόγο όσο και από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Οι διακυβερνητικοί αυτοί οργανισμοί έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες σε επίπεδο συστάσεων, αποφάσεων και διεθνών συμβάσεων για την αναγνώριση του σεβασμού και της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων εκείνων που έχουν εμπλακεί στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης και ειδικότερα των ατόμων που έχουν στερηθεί της ελευθερίας τους. Είναι πλέον κοινός τόπος ότι στο στάδιο στέρησης της ελευθερίας δοκιμάζεται έντονα η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Τα Ηνωμένα Έθνη με μια σειρά από νομικά κείμενα που καθιερώνουν προστατευτικές της ανηλικότητας διατάξεις ή της παιδικής ηλικίας. Τέτοια κείμενα είναι η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα. Η κορύφωση όλης αυτής της κίνησης έγινε με τη σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού(1989), η οποία δικαίως αποκαλείται Magna Charta του παιδιού.
Ανάλογη με εκείνη των Ηνωμένων εθνών και μερικές φορές ουσιαστικότερη προστασία παρέχει σε Ευρωπαϊκό επίπεδο το συμβούλιο της Ευρώπης ιδίως με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών (Ε.Σ.Δ.Α). Παράλληλα υπήρξε και μια έντονη διακυβερνητική συνεργασία στο αυτό θέμα άλλοτε με δεσμευτικό χαρακτήρα και άλλοτε χωρίς.
Η πρακτική των μη δεσμευτικών αποφάσεων, συνεχίστηκε όχι μόνο από το συμβούλιο της Ευρώπης, αλλά και από τα Ηνωμένα Έθνη έχοντας ως στόχο την χάραξη μιας κοινής πολιτικής σε θέματα σωφρονιστικού χαρακτήρα και πρόληψης της εγκληματικότητας σε παγκόσμιο ή περιφερειακό επίπεδο.
Με την υπογραφή του Συμφώνου για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα(ΔΣΑΠΔ) κατοχυρώνεται για πρώτη φορά σε διεθνές δεσμευτικό νομικά κείμενο η απαγόρευση επιβολής θανατικής ποινής για εγκλήματα που διαπράχτηκαν από πρόσωπα κάτω των 18 ετών κατά τον χρόνο τέλεσης της αξιόποινης πράξης. Η απαγόρευση των βασανιστηρίων και κάθε σκληρής, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας προβλέπεται ρητά στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Ακόμα με την προαναφερθείσα συνθήκη απαγορεύεται η υποβολή προσώπου σε ιατρικό ή επιστημονικό πείραμα, χωρίς την αβίαστη συναίνεσή του. Μέσω αυτής της συμβάσεως γίνεται προδήλως φανερό το ενδιαφέρον του Ο.Η.Ε για την εσωτερική υποχρέωση κάθε κράτους σε ποινική δίωξη των βασανιστών και, σε διεθνές επίπεδο, για την δημιουργία επιτροπής για τα δικαιώματα των κρατουμένων. Στην επιτροπή αυτή τα κράτη θα υποχρεούνται σε υποβολή περιοδικών εκθέσεων κατά των βασανιστηρίων.
Στο εν λόγω σύμφωνο τονίζεται η απαγόρευση αυθαίρετης σύλληψης ή κράτησης προσώπου και επιπλέον αποτελεί υπερασπιστή της ανθρώπινης ελευθερίας καθώς θεσπίζει ότι κανείς δεν στερείται την ελευθερία του, παρά μόνο όταν ορίζει ο νόμος και σύμφωνα με αυτόν. Ακόμα όμως και αυτή η στέρηση της ελευθερίας δεν σημαίνει και στέρηση ανθρωπισμού και σεβασμού της αξιοπρέπειας από την στιγμή που αυτοσκοπός του σωφρονιστικού συστήματος, βάσει την συνθήκη είναι η επανένταξη των κρατούμενων στην κοινωνία, ενώ πάντα λαμβάνεται υπ όψιν η ηλικία των παραβατών ως προς την μεταχείριση τους, δηλαδή ορίζει ότι πρέπει να διαχωρίζονται οι ενήλικοι από τους ανήλικους κρατούμενους.
Ειδικότερα για τα παιδία καταρτίστηκε η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του παιδιού(Δ.Σ.Δ.Π) σύμφωνα με την οποία «σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής προστασίας, είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού.». Τα άρθρα της ΔΣΔΠ δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στον τρόπο απονομής δικαιοσύνης σε ανηλίκους παραβάτες απαγορεύοντας την θανατική ποινή και την ισόβια στέρηση της ελευθερίας τους. Σε ακόλουθα άρθρα η σύμβαση αναφέρεται ειδικότερα στις συνθήκες ψυχοσωματικής ανάρρωσης και κοινωνικής επανένταξης τους. Το πρωτοποριακό στοιχείο που εισάγει η σύμβαση, που αποτελεί παγκόσμια καινοτομία, είναι η αναγνώριση της με οποιοδήποτε τρόπο περιορισμού της ελευθερίας ενός ανηλίκου ως «έσχατο μέτρο» και η αναγνώριση «της μικρότερης δυνατής διαρκείας» μιας σύλληψης, κράτησης ή φυλάκισης του. Η επαφή του παιδιού που στερήθηκε της ελευθερίας του με την οικογένεια του είναι παραμένει απαρασάλευτη, όπως και το δικαίωμα άμεσης νομικής συμπαράστασης. Η σημασία της σύμβασης είναι τέτοιας εμβέλειας που στα συμβαλλόμενα κράτη επιβάλλεται η υποβολή εκθέσεων σχετικά με την τήρηση της συμβάσεως και τις προόδους που παρατηρήθηκαν.
Επιπροσθέτως ο Ο.Η.Ε έχει θεσπίσει μια σειρά κανόνων για την προστασία των ανηλίκων στερημένων της ελευθερίας τους (7º συνέδριο). Εντυπωσιακότερη πρόταση θα μπορούσε να θεωρηθεί ο περιορισμός εγκλεισμού ανηλίκων σε κλειστές εγκαταστάσεις κράτησης και η ίδρυση νέων με πιο περιορισμένα μέτρα ασφαλείας και με μικρότερο αριθμό κρατουμένων ούτως ώστε να επιτευχθεί ευκολότερα ο σωφρονιστικός στόχος. Σε αυτό θα συμβάλει και ο περιορισμός του χρόνου εγκλεισμού καθώς, όπως έχει αποδειχτεί στατιστικά, η κράτηση άνω των 8 ετών δεν επιφέρει πλέον κανένα σωφρονιστικό αποτέλεσμα. Μπορούμε άνετα να κατανοήσουμε την σημασία όλων αυτών των μέτρων από την στιγμή που έχει καταδειχτεί η αναποτελεσματικότητα των σωφρονιστικών καταστημάτων σε πολλά «ανεπτυγμένα» δυτικά κράτη.
Όλα αυτά φαντάζουν και είναι ξένα προς την ελληνική πραγματικότητα. Το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα απέχει μακράν από τις διεθνείς επιταγές. Πέρα από την αναποτελεσματι-κότητα των καταστημάτων, την ανειδίκευση του προσωπικού, την έλλειψη σαφών και προσδιορισμένων στόχων, το κυριότερο μειονέκτημα της ελληνικής σωφρονιστικής πραγματικότητας είναι η μη αναγωγή του συμφέροντος του ανήλικου κρατουμένου σε κατευθυντήρια αρχή.
Δυστυχώς οι διεθνείς αυτές αρχές δεν έχουν υλοποιηθεί όχι μόνο από την χώρα μας αλλά και από τα άλλα κράτη της διεθνής κοινότητας. Γεγονός το οποίο φανερώνει ότι έχει υποβιβαστεί η ανθρώπινη αξία. Θα πρέπει οι επιταγές του Ο.Η.Ε και των άλλων διεθνών οργανισμών να αποτελέσουν καταστατική βίβλο για τον σεβασμό των δικαιωμάτων των ανήλικων κρατούμενων και γι αυτό να εφαρμοστούν κατά γράμμα από όλα τα κράτη δικαίου.
Ας μην ξεχνάμε πως πρωταρχικός στόχος είναι ο σωφρονισμός των ανηλίκων που θα πρέπει να επανενταχθούν στην κοινωνία ως ισότιμα και ισάξια μέλη της. Σ΄ αυτό θα συντελέσει η αγωγή των κρατουμένων σε μορφωτικό επίπεδο και η ψυχολογική υποστήριξη τους, καθώς και η ενημέρωση των ελεύθερων πολιτών για την σωστή αντιμετώπιση των επανεντασσόμενων.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

 

*βασισμένο σε επιστημονική εργασία της επικ. Καθηγήτριας της νομικής σχολής του Α.Π.Θ. Α. Πιτσελά στο νομικό περιοδικό "Υπεράσπιση" τεύχος 3, σελίδες 673-710, 2000.