<< Επιστροφή
InterPares
Τεύχος
1 - Η αξία της ελεύθερης σκέψης
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
Τον παλιό καιρό ο άνθρωπος ήταν δούλος στη Φύση. Την άψυχη φύση σε ό,τι αφορά
το κλίμα και τις σοδειές. Την ανθρώπινη φύση σε ό,τι αφορά τις τυφλές παρορμήσεις
που τον εξωθούσαν στο να γεννάει παιδιά και να πολεμάει. Το αίσθημα της αδυναμίας
που προέκυψε από κάτι τέτοιο χρησιμοποιήθηκε από τη θρησκεία που μετέτρεψε
το φόβο σε αρετή.
Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει διαφορετική όψη. Ο υλικός κόσμος δεν είναι πια γι'
αυτόν κάτι που του δίνεται και που πρέπει να τον δέχεται με ευγνωμοσύνη ή
με προσευχή και ικεσία. Είναι η πρώτη ύλη για την επιστημονική του επεξεργασία.
Μια έρημος είναι ένας τόπος όπου πρέπει να φέρεις νερό κι' ένα έλος όπου ενδημεί
η ελονοσία είναι ένας τόπος απ' όπου πρέπει να απομακρύνεις το νερό. Κανένα
από αυτά τα δύο δεν πρέπει να διατηρήσει τη φυσική του έχθρα για τον άνθρωπο,
έτσι ώστε στον αγώνα μας απέναντι στην άψυχη φύση δεν έχουμε πια ανάγκη να
μας βοηθήσει ο Θεός.
Ο άνθρωπος που νομίζει πως είναι ενάρετος επειδή φοβάται τον οργίλο Θεό, γρήγορα
θα το θεωρήσει σαν αρετή του να υποτάσσεται και σε επίγειους τυράννους. Ακόμα
και στον καλύτερο χαρακτήρα υπάρχει ένα στοιχείο υπερηφάνειας. Όχι της περηφάνιας,
αλλά εκείνης που δεν ξεστρατίζει απ' ό,τι νομίζει καλό εξ' αιτίας μιας εξωτερικής
πίεσης. Ο άνθρωπος που έχει την περηφάνια αυτή θα θέλει κατά το δυνατό να
μάθει την αλήθεια για τα ζητήματα που τον αφορούν και θα νοιώθει πως είναι
δούλος αν επιτρέψει στη σκέψη του να υποχωρήσει μπροστά στο φόβο. Η περηφάνια
όμως αυτού του είδους καταδικάζεται από την εκκλησία σαν αμαρτία. Υπάρχουν
άραγε αποδείξεις που να στηρίζουν τα ηθικά αλλά και τα χριστιανικά δόγματα
όχι με την παλιά άκαμπτη μορφή τους αλλά έστω με την αόριστη που προτιμούν
οι σύγχρονοι θεολόγοι; Ποιος παραδέχεται σήμερα το δόγμα που άλλοτε πίστευε
όλη η χριστιανοσύνη πως τα αβάφτιστα παιδιά όταν πεθάνουν πάνε στην κόλαση
γιατί ο Αδάμ είχε φάει ένα μήλο.
Απ' όλα τα επιχειρήματα που σκοπεύουν να τεκμηριώσουν την κακοήθεια της ελεύθερης
σκέψης, εκείνο που χρησιμοποιείται συχνότερα είναι πως τάχα χωρίς θρησκεία
ο κόσμος δεν θα είναι ενάρετος. Η αρετή των ανθρώπων θα σβήσει για δύο λόγους:
Πρώτα επειδή οι άνθρωποι δεν θα φοβούνται πια την προσωπική τιμωρία και στη
συνέχεια γιατί δεν θα ξέρουν πια τι είναι αρετή και τι αμαρτία.
Η θεολογική άποψη για την αμαρτία ήταν πάντοτε κάπως μπερδεμένη. γιατί ολοένα
είχε να αντιμετωπίσει το βασικό πρόβλημα, γιατί ο θεός επέτρεψε την αμαρτία;
Aφού η αμαρτία πρέπει να τιμωρείται, ο Θεός θα ήταν δίκαιος αν καταδίκαζε
ολόκληρο το ανθρώπινο γένος στην κόλαση. Η ευσπλαχνία όμως είναι και αυτή
αρετή και για να την ασκήσει ο Θεός έπρεπε να στείλει ένα μέρος της ανθρωπότητας
στον παράδεισο. Αυτοί λοιπόν οι «τυχεροί» ήταν ενάρετοι γιατί ήταν οι εκλεκτοί
και όχι εκλεκτοί γιατί ήταν ενάρετοι. Για κάποιον άγνωστο λόγο, η χάρη του
Θεού δεν εκδηλωνόταν ποτέ στους αβάπτιστους.
Όπως και αν είναι οι απόψεις της εκκλησίας των πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού
για την αμαρτία θεωρήθηκαν υπερβολικά αυστηρές για τη συνηθισμένη ανθρώπινη
φύση και γι' αυτό απαλύνθηκαν με διάφορους τρόπους που συμπτωματικά αύξησαν
την ισχύ του κλήρου. Το μυστήριο της άφεσης αμαρτιών εξασφαλίζει τους αμαρτωλούς
από την έσχατη ποινή του κολασμού. Μπορείτε να διαπράξετε όλες τις αμαρτίες
που έχετε κατά νου, αρκεί να μετανοήσετε στην επιθανάτια κλίνη σας. Είναι
αλήθεια πως θα βασανιστείτε λίγο στο καθαρτήριο, αλλά η παραμονή σας εκεί
μπορεί να συντομευτεί αν γίνουν δεήσεις υπέρ της ψυχής σας και οι κληρικοί
είναι πρόθυμοι να κάνουν αυτές τις δεήσεις αρκεί να τους αφήσετε και λίγα
χρήματα. Έτσι η δύναμη του πλούτου εκτείνεται και πέρα από τον τάφο και η
δωροδοκία δε χάνει την αποτελεσματικότητα ούτε στους ουρανούς. Αν ένας ηθικός
κώδικας φαίνεται να εννοεί την ευημερία του ανθρώπου σ' αυτήν εδώ την επίγεια
ζωή του, ο κώδικας αυτός δεν έχει ανάγκη από υπερφυσική επικύρωση. Η καλοσύνη
και η νοημοσύνη είναι οι κύριες πηγές της χρήσιμης δράσης και καμιά από αυτές
δεν καλλιεργείται με το να κάνουμε τον κόσμο να πιστεύει αντίθετα σε κάθε
λογική σε μία ιδιότροπη και εκδικητική θεότητα.
Οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι χριστιανοί μπορεί να διαμαρτυρηθούν πως ο Θεός που
πιστεύουν δεν είναι τέτοιος. Θα πρέπει όμως να καταλάβουν πως μονάχα η διδασκαλία
των ελεύθερων στοχαστών που έχουν διωχθεί προκάλεσε αυτή την ηθική πρόοδο
της πίστης τους.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ