Αυτοκρατορικοί Ορίζοντες: Η παράσταση “Αυτοκρατορία: Ι have your data” του Μ. Μαρμαρινού

Στο πρόσφατο μυθιστόρημα του Κύκλος ο Ντέιβ Έγκερς, τοποθετεί την πρωταγωνίστριά του, Μέη Χόλλαντ, στην καρδιά μιας μονοκρατορίας, του τεχνολογικού οργανισμού «Κύκλος», ο οποίος διαχειρίζεται το μεγαλύτερο μέρος των ψηφιακών δεδομένων των πολιτών παγκοσμίως. Η Μέη εργάζεται κάτω από την σκέπη τριών ανώνυμων «Σοφών Ανδρών», και η ζωή της, λίγο λίγο, εμπλέκεται όλο και περισσότερο με την ιδεολογία και τον προσανατολισμό της εταιρίας, καθώς ο Έγκερς υφαίνει μια οργουελιανή μυθιστορία, μια προφητεία του παρόντος. Το βιβλίο διατρέχουν θεματικές μιας σύγχρονης δυστοπίας: η διαχείριση των προσωπικών δεδομένων, οι διαρροές της ιδιωτικής ζωής, ο τεχνολογικός καταναλωτισμός, η δημόσια ταυτότητα, οι όψεις της διαδικτυακής εξουσίας. Αξίζει να σημειωθεί πως ο χώρος εργασίας της Μέη Χόλλαντ, στην Καλιφόρνια της Αμερικής, είναι ένα γυάλινο κτίριο, ένα αρχιτεκτόνημα από τζάμι, ενώ αποφασιστικής σημασίας στο τέλος του βιβλίου είναι και η εικόνα ενός ενυδρείου, επίσης διάφανου, όπου ένας καρχαρίας καταβροχθίζει τα μικρά ψάρια, σε μια μάλλον εύγλωττη απεικόνιση του νόμου του ισχυρού.

Σε έναν ανάλογο, γυάλινο χώρο, ο οποίος βλέπει απευθείας στην θάλασσα του Θερμαϊκού επέλεξε να σκηνοθετήσει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός την παράσταση Αυτοκρατορία: I have your data, η οποία διαδραματίστηκε την άνοιξη στο φουαγιέ του μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, ενταγμένη στο πρόγραμμα του Κ.Θ.Β.Ε.. Η παράσταση βασίζεται στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Γιώργου Βέλτσου, το οποίο βρίσκεται σε άμεση συνομιλία με το δοκιμιακό πόνημα Αυτοκρατορία των Μάικλ Χάρντ και Αντόνιο Νέγκρι.

Η εκκίνηση της παράστασης λοιπόν, είναι το εξουσιαστικό πλάτος της παγκοσμιοποίησης, η ελαχιστοποίηση της ατομικής δυναμικής, η οποία, από τον Διαφωτισμό και έπειτα αποτέλεσε μια βασική παράμετρο της κοινωνικής λειτουργικότητας. Μέσα σε αυτό το τοπίο της πολιτειακής μονοκρατορίας, εμφανίζονται πρόσωπα που ταράζουν τα ύδατα, αντικανονικοί προφήτες, σαλοί όπως οι χάκερς, οι οποίοι, με δική τους πρωτοβουλία, αναδιανέμουν την πληροφορία, επιφέρουν πλήγματα στο μονοπώλιο, ανοίγουν (ή δεν ανοίγουν) τον δρόμο προς μια ισόνομη σεισάχθεια.

Έτσι, σε μια διαδρομή που διατρέχει την ιστορική γενεαλογία της κρατικής ισχύος, συνυπάρχουν ο προφήτης Δανιήλ, με τον Έντουαρντ Σνόουντεν και ο βαβυλώνιος Βαλτάσαρ εμφανίζεται ως βασιλέας-Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, οι ρόλοι της πολίτευσης και της αντιπολίτευσης μένουν αμετάβλητοι, ενώ τα πρόσωπα αλλάζουν. Αυτή η στέρεη δομή βέβαια, είναι μόνο η αρχή στο παραστασιακό σύμπαν του Μιχαήλ Μαρμαρινού, ο οποίος συνθέτει μια εξαιρετικά ρευστή παράσταση, πλήρη ερωτηματικών στη θέση των απαντήσεων. Αν ο Walt Whitman ενατένιζε το 1871 με την πολιτική που πραγματεία, Democratic Vistas, τους δημοκρατικούς ορίζοντες, τις προοπτικές της δημώδους πολιτείας, ο Μαρμαρινός στην παράστασή του έρχεται να προσεγγίσει τον άλλο πόλο, τον ορίζοντα των αυτοκρατοριών, ό,τι δηλαδή συνιστά αυτό που θα ονόμαζε κανείς Imperial Vistas.

Στην Αυτοκρατορία του Μαρμαρινού, ο θεατής παρίσταται σε ένα θέαμα πρισμάτων. Η παράσταση ξεκινά απόγευμα, στο φως του ήλιου που φωτίζει το διαμπερές φουαγιέ, όπως άλλοτε, στον χρυσό αιώνα, τον Siglo de Oro (17ος αι.) του ισπανικού θεάτρου ή το ελληνιστικό θέατρο, οι παραστάσεις εκτυλίσσονταν πριν φτάσει η δύση. Οι μετακινήσεις των θεατών μέσα στο χώρο κατά την διάρκεια της Αυτοκρατορίας, οι αλλαγές σημείου πρόσληψης, είναι συχνές. Καθώς το κοινό διασπάται, χωρίζεται σε ομάδες, ή ανεβαίνει σε έναν επόμενο όροφο, ένα στοιχείο παραμένει σταθερό: η εκτυφλωτική παρουσία του ήλιου, ο οποίος φτάνει κάθετα στα μάτια των θεατών.

Κατά τη διάρκεια της παράστασης, διεξάγεται ένα θεατρικό forum για τη φύση της εξουσίας, μια εναλλασσόμενη διαλεκτική, καθώς, κάθε τόσο, οι ηθοποιοί, εκφωνούν σε ένα πόντιουμ λόγους, μικρές ρητορικές αφηγήσεις, για τον τρόπο που ο εξουσιαστής δεσμεύει τον εξουσιαζόμενο, για την προέλευση της αμερικανικής σημαίας, την οικοδόμηση των σύγχρονων σκήπτρων και συμβόλων.

Η αίσθηση της ιστορικής συνείδησης που διατρέχει τα επιλεγμένα κείμενα, καθώς και η επιλογή της δημόσιας εκφώνησης, φέρνουν στο μυαλό τον μηχανισμό της πολιτικής ομιλίας, κείμενα ad populum όπως ο λόγος του Μπαράκ Ομπάμα σχετικά με την παρακολούθηση και καταγραφή προσωπικών δεδομένων από την National Security Agency, μετά τη διαρροή Σνόoυντεν, όπου η αξία του ρόλου της τεκμηριώνεται με αναφορές στη σε ανάλογες δραστηριότητες συγκομιδής πληροφοριακού υλικού κατά τη διάρκεια του αμερικανικού εμφυλίου, τον δεύτερο παγκόσμιο και τον ψυχρό πόλεμο.

Παράλληλα, η χωροταξική χρήση του πόντιουμ και η κατανομή των θεατών σε αμφιθεατρική διάταξη φέρει τις συνδηλώσεις ενός Κογκρέσου, μιας συνεδρίας πολιτικών οργάνων. Χωρίς να καταρτίζεται ένα θέατρο αναπαράστασης ή «επανάδρασης» (όπως αυτό του Μίλο Ράου, όπου το πολιτικό γεγονός ή π.χ. μια δίκη ανακατασκευάζεται με ακρίβεια επί σκηνής) οι συνδηλώσεις της Αυτοκρατορίας θίγουν ακατάπαυστα θεσμούς και, ιδίως, την πραγματικότητα που λέγεται discours politique, discours publics.

Η δραματουργία της παράστασης καταρτίζει ένα σύμπαν όπου η pop κουλτούρα συμπλέκεται με βιβλικά κείμενα, οι ηθοποιοί, με ανεπαίσθητες δράσεις, καθώς και η σκηνογραφία, δημιουργούν φευγαλέες εικόνες: μια ισλαμίστρια χορεύτρια που κινείται στον χώρο, μια γυναίκα καθισμένη και στραμμένη προς τη θάλασσα, ένα αρχαιοελληνικό άγαλμα τοποθετημένο, σαν κειμήλιο σε προθήκη, μερικά εκατοστά από τον γυάλινο τοίχο του φουαγιέ, επίσης με την πλάτη του γυρισμένη στο ελληνικό κοινό, σαν ένα έμβλημα μιας παράδοσης, που καλείται να κοιτάξει προς τα έξω, σαν ένα αίτημα πολιτιστικής εξωστρέφειας. Οι νύξεις σε πρόσφατα γεγονότα, εμπόλεμες συρράξεις και φονταμενταλισμό, είναι επίσης παρούσες, όπως σε μια στιγμή της παράστασης, μια στιγμή ντοκουμέντου, όπου θύματα πολέμου ονοματίζονται ένα ένα, επώνυμα και διαδοχικά, σε μια τέχνη που, όπως αυτή του εικαστικού Christian Boltanski (του οποίου πολύ γνωστά είναι τα έργα-αναθήματα στους θανόντες του Ολοκαυτώματος), δεν παραλείπει ποτέ τη σύνδεση ιστορίας και ανθρώπινης απώλειας.

Η κύρια όμως αφήγηση της παράστασης είναι έμμεση, επάλληλη, εικαστική. Είναι η αφήγηση του πραγματικού χώρου και του χρόνου της παράστασης. Καθώς τα λεπτά κυλούν και ο θεατής ακολουθεί τα νήματα της Αυτοκρατορίας, το έντονο, μετωπικό φως της αρχής δίνει τη θέση του στη δύση κι αυτή με τη σειρά της σε μια τεχνητή πανσέληνο, ένα φωτεινό μπαλόνι που υψώνεται έξω από το κτίριο. Το τέλος της παράστασης, πραγματοποιείται σε ένα χαμηλωμένο φως, σε ένα τοπίο ακινησίας, μετά την πυρετώδη κίνηση της παράστασης. Το τέλος της Αυτοκρατορίας είναι ένα τέλος ενσυνείδητα μετέωρο, χαμηλόφωνο, που φέρνει τον θεατή σε ένα περιβάλλον καθαρτηρίου, αβέβαιο κι ανησυχητικό.

Η σχέση εξωτερικού χώρου και εσωτερικών δρώμενων είναι αποφασιστικής σημασίας στην παράσταση. Το θέαμα που εγκιβωτίζεται στον γυάλινο χώρο, δεν απευθύνεται μόνο προς τα μέσα, αλλά και προς τα έξω, προς τους εκτός Μεγάρου περιπατητές και ποδηλάτες που τυχαίνει να περνάνε από το παραθαλάσσιο πεζοδρόμιο ανάμεσα στο κτίριο και τη θάλασσα. Η παράσταση (κι αυτό ο θεατής δεν το γνωρίζει, καθώς το γυαλί μονώνει τον ήχο) μεταδίδεται με ηχεία και έξω από το κτίριο. Οι εξωτερικοί παρατηρητές που κοντοστέκονται, δημιουργούν ένα δεύτερο, αντίρροπο κοινό, έναν χορό, μια παράταξη βλεμμάτων που βλέπει σαν σε βιτρίνα, όσους θεατές και ηθοποιούς βρίσκονται μες το φουαγιέ.

Παράλληλα, ο θεατής, υποχρεώνεται, όμως έμμεσα και απαλά, να διανοίξει τον οπτικό του ορίζοντα, να συμπεριλάβει στην αντίληψή του, όσα συμβαίνουν πέρα από το κλειστό κύκλο μιας παράστασης, η Αυτοκρατορία λειτουργεί σαν ένα τονωτικό θέαμα, ένα αρτεσιανό φρέαρ, ώστε να παρασυρθεί ο παριστάμενος σε μια σχέση ενεργοποίησης με το περιβάλλον, την πραγματικότητα της έξω ζωής, της πολιτικής και κοινωνικής, η εισβολή της φύσης και του φωτός γίνονται μια έμμεση νύξη πολιτειακής ενεργοποίησης του συμμέτοχου πολίτη.

Παράθυρα Λογοτεχνίας για Νέους

Intellectum 10

[
Μενού